Krzysztof Jeżewski, Philippe Tłokiński  oraz Monika Florek-Mostowska na spotkaniu w Centre du Dialogue. fot. Marek Wittbrot

„DIALOG. UTOPIA CZY RZECZYWISTOŚĆ?” JUBILEUSZOWA DEBATA O DIALOGU U PALLOTYNÓW PRZY RUE SURCOUF

„Dialog. Utopia czy rzeczywistość?”. To pytanie zadawali sobie uczestnicy jubileuszowej debaty zorganizowanej z okazji 50-lecia Centrum Dialogu. Kristina Sabaliauskaite, litewska pisarka zauważyła, że media społecznościowe sprawiają, iż koncentrujemy się głównie na dawaniu „like’ów”, ale tak naprawdę nie wsłuchujemy się w to, co druga osoba chce nam powiedzieć. Podkreślała, że warto zadbać o dialog międzypokoleniowy. Artur Becker, pisarz, który pisze o Polsce w języku niemieckim opowiadał o wysiłku, jaki wkłada w dialog polskiej kultury z niemiecką. Soren Gauger, pochodzący z Kanady tłumacz literatury polskiej na język angielski, który od kilkunastu lat mieszka w Polsce podkreślił, że nawet jeśli zna się polski język i polską literaturę, nie jest łatwo być Polakiem mentalnie. Zaur Gasimov, azerski historyk, pracujący na uniwersytecie w Bonn mówił, że historia jest ważnym miejscem dialogu. Jason Goldsmith, amerykański tłumacz świetnie mówiący po polsku dostrzegł, że warunkiem dialogu jest umiejętność wczucia się w drugiego człowieka. Bp. Michał Janocha zwrócił uwagę na fakt, że dialog jest nie tylko horyzontalny, ale może być też wertykalny – dialog z Bogiem. Uczestnicy debaty zgodzili się, że sztuka jest ważną przestrzenią nie tylko dialogu, ale też może pełnić rolę edukacyjną – otwierać na inne myślenie i przez to przygotowywać do twórczej rozmowy. Ważnym wątkiem w debacie było poczucie tożsamości a dialog. Im bardziej znamy siebie, wiemy jaka jest nasza tożsamość, tym bardziej jesteśmy skłonni do dialogu, bo nie obawiamy się, że ktoś nam coś odbierze lub narzuci swoje myślenie.

Choć po debacie wciąż pozostało wiele pytań, publiczność wyszła pobudzona do refleksji nt. dialogu – zgodnie z przesłaniem ks. Józefa Sadzika, twórcy Centre du Dialogue, który twierdził, że w dialogu nie chodzi o to, by przekonywać innych do swoich poglądów, ale aby tworzyć przestrzeń do wspólnego działania.

Debata została zorganizowana 14 grudnia, tego samego dnia, kiedy 50 lat temu księża pallotyni zainaugurowali działalność Centre du Dialogue. Wtedy Stefan Kisielewski wygłosił przemówienie pt „Polska między Wschodem a Zachodem”. Potem ośrodek odczytowo-dyskusyjny – jak wtedy nazywano to miejsce – stał się ważnym miejscem dyskusji o Polsce, o kulturze, o świecie i o chrześcijaństwie, a wiele poruszanych wówczas zagadnień nadal pozostaje aktualna. To pokazuje, że istnienie takiego miejsca jak Centre du Dialogue jest nadal bardzo potrzebne.

Goście: Zaur Gasimov, Kristina Sabaliauskaite, Soren Gauger, Jason Goldsmith bp. Michał Janocha.

„JÓZEF SADZIK – DZIELO I DRAMAT TWÓRCY CENTRE DU DIALOGUE”

Pięćdziesiąt lat temu pallotyn z podkrakowskich Sułkowic, ks. Józef Sadzik stworzył  w Paryżu miejsce, gdzie ludzie o różnych poglądach potrafili rozmawiać o polityce, kulturze, sztuce i religii – Centre du Dialogue. Dzisiaj, z okazji jubileuszu, to miejsce ożywa. Nie tylko przypomina swoich dawnych znakomitych bywalców, ale też na nowo otwiera się na dyskusje wokół dylematów trapiących współczesnego człowieka. Tym – licznie przyciąga obecną Polonię i Polaków, mieszkających we Francji.

Czesław Miłosz uznał siedzibę Centre du Dialogue za swój „europejski dom”. Pod adresem 23 rue Surcouf bezpieczną przystań znajdowali Zbigniew Herbert, ks. Janusz Pasierb, czy Stefan Kisielewski. Bywał tam kard. Karol Wojtyła, filozof Krzysztof Pomian, reżyser Krzysztof Zanussi i wielu innych. Wszyscy byli przyjaciółki księdza Sadzika. „W roku 1962, kiedy ks. Józef Sadzik przyjechał do Paryża z zamiarem pozostania w zgromadzeniu pallotynów znajdującym się we Francji. Początkowo cały czas pochłaniała mu praca w wydawnictwie, gdzie przez szereg lat piastował stanowisko dyrektora. W międzyczasie nawiązywał znajomości z bardzo ciekawymi ludźmi, bądź to zamieszkałymi we Francji, bądź też przyjeżdżającymi z Polski. Trzeba pamiętać, że wokół wydawnictwa gromadziła się zawsze duża liczba autorów i sympatyków odwiedzających redakcję. Idea ośrodka zrodziła się więc niejako spontanicznie. Ks. Sadzikowi zależało na tym, aby upublicznić dyskusję wyniesioną z mroku biur redakcyjnych” – opisuje ks. Marek Wittbrot na łamach portalu recogito.eu. Ośrodek rozpoczął swoją działalność w pallotyńskim domu przy rue Surcouf 25. Powstała sala o podwójnej funkcji: kaplicy i sali odczytowo-dyskusyjnej. Dzięki staraniom ks. Sadzika było to miejsce o wyjątkowym charakterze. Nowoczesne, sterylnie białe wnętrze zostało zaprojektowane przez polskiego architekta, Józefa Chudzika. Zdobi je unikatowy witraż obrazujący sceny z Apokalipsy św. Jana autorstwa artysty zaprzyjaźnionego z pallotynami, Jana Lebensteina. We wnętrzu uwagę przyciąga rzeźba Aliny Szapocznikow – Głowa Chrystusa. Sala idealnie wpisuje się w poetykę Paryża, gdzie powstawały arcydzieła polskiej literatury romantycznej, gdzie działała Wielka Emigracja i gdzie kultura tworzyła most między intelektualistami działającymi na obczyźnie a ojczyzną. W ośrodku gościli m. in. Stefan Kisielewski, znany felietonista z krakowskiego „Tygodnika Powszechnego”; Jerzy Turowicz, naczelny redaktor tegoż pisma; Jacek Woźniakowski, dyrektor Znaku i profesor KUL-u; Tadeusz Mazowiecki, naczelny redaktor miesięcznika „Więź”; ksiądz Janusz St. Pasierb, eseista, profesor Krzysztof Pomian, filozof i wielu innych. Sam ks. Sadzik twierdził, że ten „przegląd nazwisk pozwala na odkrycie szyfru ideowego ośrodka. Szyfr nie jest zresztą skomplikowany. Po pierwsze, zakłada jedność polskiej kultury – tworzonej wspólnie przez ludzi żyjących w kraju i na emigracji. Po drugie, postuluje swobodę konfrontacji odmiennych postaw”.

Obecnie z okazji jubileuszu w Centre du Dialogue odbywają się comiesięczne spotkania poświęcone artystom i intelektualistom związanym z Centre du Dialogue. Prof. Iwona Szmelter, badaczka i konserwatorka dzieł sztuki, związana z Akademią Sztuk Pięknych i Uniwersytetem Warszawskim mówiła o Alinie Szapocznikow, rzeźbiarce, która część życia spędziła w Paryżu, przyjaźniła się z ks. Sadzikiem i pozostawiła pallotynom „Głowę Chrystusa”, stanowiącego część jej większego dzieła zatytułowanego „Zielnik”.  „Osoba – ikona. Stefana Kisielewskiego wspominał jego syn, Jerzy, a twórczość „Kisiela” – kompozytora przybliżała dziennikarka – muzykolog, Małgorzata Gąsiorowska. Wybrzmiały wiersze ks. Janusza Pasierba w wykonaniu Elizabeth Dudy i Aleksandry Anny Moskal. Wiersze Miłosza recytował Olgierd Łukaszewicz. Poezję Herberta prezentował Dawid Ogrodnik, teksty o Oldze Scherer czytała Katarzyna Warnke, a fragmenty pisarskiej twórczości ks. Józefa Sadzika można było usłyszeć w wykonaniu Andrzeja Chyry. O twórczości Miłosza jako intelektualisty, nieustannie poszukującego transcendencji mówiła dziennikarka Renata Gorczyńska. Poeta-noblista przyjaźnił się z ks. Sadzikiem i to za jego inspiracją przetłumaczył Apokalipsę, Księgę Psalmów oraz Księgę Hioba. „Wieczorami poświęcaliśmy resztki czasu na poufne rozmowy” – wspomina sam ks. Sadzik we wstępie, jakim na prośbę autora opatrzył książkę pt. „Ziemia Urlo”.

Dla polskiej posoborowej edukacji teologicznej ważna była kolekcja książek z serii „Znaki Czasu”, prezentująca myśli czołowych teologów jak Henri de Lubac czy Marie d. Chenu. Teksty tłumaczyły m. in. Olga Scherer i Danuta Szumska.

Spuściznę intelektualną ks. Sadzika pielęgnuje ks. Marek Wittbrot. Troszczy się o księgozbiór oraz o zachowanie pamięci o ks. Sadziku i jego znakomitych przyjaciołach. Comiesięczne spotkania, które odbywają się z okazji jubileuszu oraz zapraszani goście uświadamiają jak ważny i potrzebny dzisiaj jest dialog we wszystkich sferach życia.

Prowadząca spotkanie Monika Florek-Mostowska i Barbara Sułek-Kowalska oraz Andrzej Chyra w sali Centre du Dialogue w Paryżu.

„OLGA SCHERER I JEJ ŚWIAT ZWIELOKROTNIONY„

Olga Scherer, profesor literatur porównawczych na Université Paris 8, autorka kilku powieści oraz sporej liczby opowiadań, eseistka, tłumaczka i działaczka na rzecz ruchów wolnościowych w Polsce była ważnym filarem polskiego Paryża – mówiła publicystka i pisarka Renata Gorczyńska podczas spotkania „Olga Scherer i jej świat zwielokrotniony” w paryskim Centre du Dialogue. W wieczorze zorganizowanym z okazji złotego jubileuszu intelektualnego centrum przy rue Surcouf 23 uczestniczył także naukowiec Wojciech Kolecki, przyjaciel Olgi oraz aktorka Katarzyna Warnke.

Uczestnicy spotkania wspominali Olgę Scherer  jako osobę, która skupiała wokół siebie literatów, poetów, malarzy, intelektualistów. Przyjaźniła się i współpracowała z ks. Józefem Sadzikiem. To dzięki niej trafiła do Polski cenna seria wydawnictw filozoficzno-teologicznych „Znaki Czasu”. – U początku działalności wydawnictwa Editions du Dialogue Olga Scherer była jego intelektualnym wsparciem ks. Sadzika. W latach  1967 – 1971 przetłumaczyła z francuskiego na polski aż sześć pozycji, m. in. „Ateizm i sens człowieka” Henri de Lubaca, „Teologię materii” Marie d. Chenu i „Nauka i wiara” Paula Chaucharda.

Podczas spotkania Renata Gorczyńska opowiadała o emigracyjnym losie Olgi Scherer, jej paryskiej i amerykańskiej edukacji oraz przyjaźni z malarzem Janem Lebesteinem. – Potrafię bez trudu rozpoznać jej odkształcone podobizny na jego płótnach – mówiła publicystka. Wojciech Kolecki zwrócił uwagę, że można ją dostrzec nawet wśród postaci z lebensteinowskiego witrażu „Apokalipsa”, który u pallotynów zdobi salę spotkań przy rue Surcouf, z zewnątrz przyciągając uwagę przechodniów.

Spotkanie było kolejnym jubileuszowym wieczorem z cyklu upamiętniającego 50 lat działalności Centre du Dialogue, organizowane we współpracy z Pallotyńską Fundacją Misyjną Salvatti.pl w ramach promocji polskiej kultury.

Katarzyna Warnke. Foto © Marek Wittbrot

„ZBIGNIEW HERBERT PASTERZ BYTU”

„Pasterz Bytu”. Pod takim tytułem w pallotyńskim Centrum Dialogu w Paryżu odbyło się spotkanie na temat poezji Zbigniewa Herberta. O twórczości poety mówił Maciej Krzyżan. Wiersze recytował aktor Dawid Ogrodnik, odtwórca roli ks. Kaczkowskiego w filmie „Johnny”.

Wieczór rozpoczął się wierszem „S. Gierolamo et il Leone” opisujący obraz włoskiego malarza Colantonio, który zafrapował Herberta. Dzieło przedstawia św. Hieronima, który usuwa kolec z łapy lwa, w efekcie czego lew przywiązuje się do swojego wybawcy. Maszynopis utworu opatrzony dedykacją poeta ofiarował ks. Józefowi Sadzikowi, twórcy Centrum Dialogu, którego był częstym gościem. Goście spotkania mówili o Herbercie jako o człowieku nieustannie poszukującym sensu.

Prowadząca spotkanie Monika Florek-Mostowska z Pallotyńskiej Fundacji Misyjnej Slavatti.pl, która współorganizowała wydarzenie, przypomniała, że ks. Józef Sadzik nazwał wtedy Herberta określeniem zaczerpniętym od Martina Heideggera – „pasterz Bytu”, czyli człowiek, który wkłada wysiłek w to, by zrozumieć własne „bycie”. Podkreślał też, że Herbert „dotykał tajemnicy ludzkiej i uniwersalnej”.

Uczestnicy spotkania mówili o Herbercie jako o człowieku poszukującym sensu u źródeł cywilizacji, w przyrodzie, nauce i sztuce. Z tego powodu poeta podróżował do Francji, Włoch i Grecji, a także Niemiec, Anglii i Holandii. Efektem podróży były zbiory szkiców literackich, takich jak „Barbarzyńca w ogrodzie” czy „Martwa natura z wędzidłem”, w których Herbert wyrażał swoje wrażenia z obcowania z dziełami sztuki oraz zapisywał obserwacje codziennego życia mieszkańców.– Ks. Sadzik nazywał podróżowanie Herberta „pielgrzymowaniem”, a pielgrzymowanie to podróże do miejsc, które otaczamy szczególnym szacunkiem, które są dla nas w jakimś sensie „święte”. Dla Herberta sztuka Europy była wielkiej wagi – mówi Monika Florek-Mostowska.

Maciej Krzyżan, poeta, który w swojej twórczości dialoguje z Herbertem przyznał, że autor „Pana Cogito” nie dawał prostych odpowiedzi, ale drogowskazy, jak docierać do Prawdy, Dobra i Piękna. – Są pytania, na które nigdy nie znajdziemy odpowiedzi – dodał.

Ks. Marek Wittbrot związany z pallotyńskim ośrodkiem przy rue Surcouf wspomina, że Zbigniew Herbert bardzo sobie cenił przyjaźń z ks. Sadzikiem. Sam miał szczęście spotkać się z Herbertem. – Potrafił być bardzo ujmujący i zarazem bardzo nieprzewidywalny – mówi. – Kiedy zatopił się w pasjonującej rozmowie, zapominał np., że jest w nie do końca zdjętej marynarce. To pokazywało jednak, że nie traktował relacji powierzchownie – opowiada.

Spotkanie o Herbercie wpisuje się w cykl jubileuszowych spotkań organizowanych z okazji 50-lecia istnienia Centrum Dialogu. Jest współorganizowane przez Pallotyńską Fundację Misyjną Salvatti.pl w ramach projektu KPRM „Polonia i Polacy za granicą”.

Wiersze recytował aktor Dawid Ogrodnik, odtwórca roli ks. Kaczkowskiego w filmie „Johnny”. Foto © A.M.

 „CZESŁAW MIŁOSZ PODRÓŻNY ŚWIATA I JEGO POUFNE ROZMOWY”

Podczas wieczoru pod znamiennym tytułem „Podróżny świata i jego poufne rozmowy” rozmawiano o twórczości Miłosza jako intelektualisty, nieustannie poszukującego transcendencji. Właśnie Paryż był miejscem, które go do tego inspirowało, a pallotyńskie Centre du Dialogue stanowiło nie tylko przystań, ale też przestrzeń intelektualno-duchową, gdzie kształtowała się relacja artysty z Bogiem.

Znaczącą rolę w życiu twórczym Miłosza odegrała postać ks. Józefa Sadzika, związanego z pallotyńskim wydawnictwem Editions du Dialogue we Francji, a potem twórcą Centre du Dialogue, który namówił poetę do przetłumaczenia Księgi Psalmów, Hioba, Rut, Apokalipsy i Ewangelii według świętego Marka. – Młodszy od poety o dwadzieścia dwa lata pallotyn, doktor filozofii, był niezwykle pomocny w tych przekładach, wyjaśniając zawiłe kwestie teologiczne i językowe – wspominała Renata Gorczyńska. – Przyjaźń Miłosza z pallotynami sięga 1963 r.. Wtedy poeta po raz pierwszy spotkał się z ks. Sadzikiem, by rozmawiać o wydawaniu swoich książek. Ich znajomość rozwinęła się w głęboką przyjaźń – mówi Monika Florek-Mostowska, publicystka, wiceprezes Pallotyńskiej Fundacji Misyjnej Salvatti.pl, prowadząca spotkanie.

„Wieczorami poświęcaliśmy resztki czasu na poufne rozmowy” – wspomina sam ks. Sadzik we wstępie, jakim na prośbę autora opatrzył książkę pt. „Ziemia Urlo”.

Zdaniem ks. Marka Wittbrota, współorganizatora spotkania, nie tylko tłumaczenia ksiąg biblijnych czynią Miłosza poetą metafizycznym. Cała jego poezja jest przesiąknięta pytaniami teologicznymi, o Boga i ludzką naturę, skażoną grzechem pierworodnym.

Spotkanie odbyło się w ramach obchodów 50-lecia istnienia pallotyńskiego Centre du Dialogue w Paryżu, które w czasach komunizmu było ważnym miejscem spotkań polskich twórców działających na emigracji.

„Stefan Kisielewski
 myśliciel, muzyk przyjaciel Centre du Dialogue”

„By Słowo Ciałem się stało. Janusz St. Pasierb
– przyjaciel Centre du Dialogue,
kapłan i myśliciel na nasze czasy”

„Alina Szapocznikow i jej zapamiętywanie ciała”

„Witraż autorstwa Jana Lebensteina świętuje 50. rocznicę swojego istnienia.”